Co to są stopy procentowe? Kto ustala ich wysokość?

Stopy procentowe stały się w ostatnim czasie głównym tematem wielu doniesień medialnych. Wszystko za sprawą podwyżek ogłaszanych przez Radę Polityki Pieniężnej. Choć dla wielu z nas wieści o podniesionych stopach wydają się nieco abstrakcyjne, to w zasadzie każdy odczuje na własnej kieszeni, z czym wiąże się zmiana tych stawek. Szczególnie dotyczyć będzie to osoby posiadające kredyt lub planujące zaciągnąć tego rodzaju zobowiązanie w banku. Czym zatem są stopy procentowe? Kto ustala ich wysokość? Jakie rodzaje stóp można wyróżniać?

Stopy procentowe mają ogromny wpływ na kondycję krajowej gospodarki. Ich znaczenie nie ogranicza się jedynie do ustalenia ostatecznej wysokości spłacanych przez kredytobiorców rat. Ostatnie decyzje RPP o podniesieniu tych wartości były podejmowane po to, by przede wszystkim zahamować galopującą inflację. W ciągu kilku tygodni stopy zostały podniesione dwukrotnie. To dla wielu osób szok, gdyż przez ostatnie lata Rada Polityki Pieniężnej tylko obniżała ten parametr. Było to jednak konieczne, a łatwiej będzie to pojąć, przyglądając się bliżej charakterystyce tego ekonomicznego tworu.

Stopy procentowe – definicja

Oficjalna definicja stopy procentowej określa ją jako koszt kapitału, jaki przysługuje jego posiadaczowi, ponoszony z racji udostępnienia go innym na określony czas. Mówiąc prościej – stopa procentowa jest ceną pieniądza, jaką należy uiścić za to, że się go pożycza. Koszt ten wyrażony jest zazwyczaj w procentach i wyliczany od pożyczonej sumy, rozliczany w ujęciu rocznym. Stopa procentowa determinuje zatem to, ile trzeba będzie zapłacić, pożyczając od banku  określone środki. Jednocześnie decyduje ona też o cenie, jaką zapłaci bank, jeśli zdecydujemy się mu oddać środki w depozyt. Jest to zatem pewnego rodzaju instrument, który ma za zadanie uregulować rozliczenia na linii klient-bank, a także ceny transakcji między samymi bankami.

Co istotne – stopy procentowe mają o wiele szersze znaczenie dla gospodarki. W gruncie rzeczy, decydują one o stabilności polskiej waluty. Cały system działania tego schematu jest dość skomplikowany, natomiast należy wiedzieć, że od poziomu tego parametru zależy w dużej mierze to, jaką siłę ma krajowy pieniądz. Tu wyróżnia się zjawiska inflacji i deflacji. Oba w skrajnych przypadkach są szkodliwe dla gospodarki, a regulowanie stóp procentowych jest w stanie utrzymać te wskaźniki na takim odpowiednim poziomie.

Rodzaje stóp procentowych

Istnieje kilka rodzajów stóp procentowych. Do tych podstawowych zalicza się:

• stopę referencyjną – wyraża rentowność bonów pieniężnych emitowanych przez Narodowy Bank Polski w trakcie podstawowych operacji otwartego rynku. Inaczej rzecz ujmując – stopa ta określa minimalną cenę po jakiej bank organizuje operacje otwartego rynku na rynku międzybankowym. Transakcje te dotyczą zakupu lub sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych i pozwalają przywrócić płynność w sektorze bankowym. Stopa referencyjna ustalana jest od 1998 roku.
• stopę depozytową – określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Ustalana od 2001 roku. Stopa depozytowa jest najniższym możliwym oprocentowaniem na rynku bankowym.
• stopę lombardową – cena, po której NBP udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych. Tak jak stopa depozytowa jest najniższym możliwym oprocentowaniem na rynku, tak stopa lombardowa leży na drugim biegunie i przyjmuje najwyższą możliwą wartość. Ustalana od 1992 roku. Stopa lombardowa stanowi podstawę do wyznaczenia maksymalnego oprocentowania kredytów i pożyczek.
• stopę redyskonta weksli – służy do obliczania ceny, po jakiej bank centralny przyjmuje do redyskonta spełniające określone warunki weksle od banków komercyjnych.

Kto ustala stopy procentowe?

Wysokość stóp procentowych określa Rada Polityki Pieniężnej. Wynika to z zapisów Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Skład RPP to dziewięciu członków powoływanych co sześć lat przez sejm, senat i prezydenta.

Czytaj także: RPP podniosła stopy procentowe. O ile wzrosną raty kredytów?

Kiedy stopy procentowe są zmienianie?

Przede wszystkim, stopy procentowe zmienia się, gdy gwałtownie wzrasta poziom inflacji bądź deflacji. Ostatnio jesteśmy wszyscy świadkami jednego z tych dwóch zjawisk. Inflacja rośnie, wraz z nią dochodzi do podwyżek cen produktów i usług, siła nabywcza spada, a to ma negatywny wpływ na to, ile ostatecznie pieniędzy pozostaje w portfelu każdego z nas. RPP podniosła więc stopy, aby zahamować ten proces. Podwyższone stopy oznaczają, że rośnie cena pieniądza. Koszt pożyczki z banku automatycznie zwiększa się. To ma wpływ na inflację, a konkretnie na tempo, w jakim się ona rozwija. Ponadto, banki komercyjne udzielają wyżej oprocentowanych kredytów. Z racji tego takie pożyczki stają się mniej dostępne i droższe. Ostatecznie chodzi o to,  by ustabilizować moc waluty, jednocześnie nie doprowadzając do spadku PKB oraz drastycznego ograniczenia poziomu konsumpcji.

A co w przypadku deflacji? To zjawisko jest korzystne dla konsumenta, ale już niekoniecznie dla gospodarki. Ludzie przestają kupować, spodziewając się dalszych obniżek cenowych. Mówiąc w ogromnym uproszczeniu – społeczeństwo wstrzymuje się od zakupów i wszyscy zaczynają wówczas na tym tracić. Wtedy RPP obniża stopy, by podnieść podaż pieniądza.

Jak stopy wpływają na kredyt?

Podstawowy koszt kredytu to oczywiście oprocentowanie. Od niego w dużej mierze zależy kwota, jaką bank jest w stanie nam pożyczyć. Od tego parametru wylicza się też miesięczne raty. Oprocentowanie kredytu o zmiennej stopie procentowej składa się ze stałej marży oraz stawki WIBOR (najczęściej 3M). Podniesienie stóp procentowych ma bezpośredni wpływ na ten ostatni wskaźnik, co automatycznie przekłada się na rosnące raty. O jakich podwyżkach mowa? Wszystko zależy od tego, jakie zobowiązanie się posiada i o ile w danym momencie stopy zostały podniesione. Problem wzrostu oprocentowania wywołany podniesieniem stóp nie dotknie natomiast tych, którzy zdecydowali się na kredyty hipoteczne ze stałą stopą procentową. Tu jednak należy wspomnieć, że do niedawna takich produktów bankowych było w Polsce jak na lekarstwo.

Sprawdź: Jak wzrost stóp procentowych wpływa na wysokość rat?